تاریخچه و شیوه‌های معماری در ایران
اگر چه دیر زمانی از وضع و اعلام شیوه‌بندی معماری ایران توسط بانی و مبتکر آن، زنده‌یاد استاد محمد کریم پیرنیا نمی‌گذرد، در این راستا تنی چند از شاگردان آن استاد فرزانه به جمع‌آوری نظریه‌های ایشان که غالباً در کلاس تدریس می‌شد اقدام و به انتشار آن همت گماشته‌اند. لکن باید اذعان کرد تا رسیدن به غایت مطلوب راهی پر تجسس در پیش است.
پژوهشگران و رهروان استاد، نظریات وی را لزوماً باید شالوده و اساس تلقی کرده آن را پیوسته مورد نقد، تحلیل و سپس تعمیم قرار دهند.
بدیهی است تعریف و تبیین هر شیوه باید ضرورتاً بر اساس شناخت شرایط زمان و مکان و نیز مبتنی بر درک بسترهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگ تاریخی آن شیوه پایه‌گذاری شود. افزون بر آن، مصادیق و 
موارد برخاسته از آن شیوه باید دارای آن چنان قوّت و وجوه عینی مشترکی باشند که دفاع از آن مشترکات را میّسر سازد. و سرانجام آنکه، برای حصول به این اهداف، موکداً نقد و تحلیل هر شیوه بر رهروان زنده یاد استاد پیرنیا امری ضروری و تعهدی الزام‌آور است.
پر واضح است که سختی این تجسس به معنی تائید طبقهبندی معماری ایران «عمدتاً از دیدگاه مستشرقین» نیست!
با پذیرش این تئوری که (هنر و معماری یک مسئله زیربنائی تمدن و فرهنگ در یک جامعه نیست) بلکه برخاسته از شرایط مسلط اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و آداب و سنن (فرهنگ) است که با شرایط اقلیمی امتزاج یافته است!
لذا با تاکید بر این تئوری، هر شیوه یا سبک تا تغییر شرایط زیربنائی خود بر روند تبعیت از اصول گذشته خود ادامه راه می‌دهد.
بدیهی است: ممکن است در چندین دهه یا سده، سلسله‌هایی جا به جا شوند، حال آنکه در احوال و بسترهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی تغییر عمده‌ای حاصل نیاید!
بنابراین اگر گفته شود: هنر و معماری آق قویونلوها، افشارها یا زندیه…. قطعاً پذیرفتنی نخواهد بود.
وضوحاً سلیقه‌ی یک پادشاه یا حاکم در یک ساختار تاثیرگذار خواهد بود. لکن تا حد تزئینات و آرایه‌ها، نه در اصول!
با توجه به اینکه معماری چغازنبیل دارای اصولی انکارناپذیر و برخاسته از تمدن و فرهنگ منسجم و استواری است، لکن وجوه مشترک تمدن و فرهنگ ایلامیان را باید در تمدن و فرهنگ مشترک اقوام هزاره دوم و سوم ق-م بین‌النهرین «پیدایش فلز، دولت و خط» مورد بررسی قرار داد. نهایت آنکه، این معماری در مرزهای سیاسی و جغرافیایی کنونی ایران قابل تعریف نخواهد بود. و نیز اگر چه ما شاهد عمر حکومت دویست و اندی ساله‌ی اقوام مادی در مرزهای سیاسی کنونی خود هستیم و آثاری از معماری آن‌ها را در تپه‌های نوشیحان، حسنلو و گودین تپه یافته‌ایم، لکن استاد پیرنیا به دلیل قلت مصادیق، آن را در طبقهبندی شیوه‌های ایرانی قرار نداده‌اند.
با عنایت به موارد فوق، جزوه حاضر عمدتاً چکیده‌ای از نظریات استاد پیرنیا است و نگارنده خود تجسسی در خور و نسبی داشته و سعی بر آن داشته است تا علل وجودی شیوه‌ها را مکشوف دارد.
امید است اینجانب و دیگر پژوهشگران با استناد بر مصادیق و مکررات هر شیوه قادر به کشف نظام‌مندی‌های بیشتری شده، اصلاحاتی بر آنچه آمده است به عمل آورند.
هوشنگ رسولی
مشخصات کتاب
نام کتاب: تاریخچه و شیوه‌های معماری در ایران
پدیدآور: هوشنگ رسولی
نوبت چاپ: چاپ اول ویرایش دوم، 1393
قیمت: 22000 تومان
قطع رحلی، 217 صفحه، سیاه و سفید
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.